Dubbeldekkers

In Breda en in Vianen vind je de enige “dubbeldekker” graven in Nederland. In de Grote Kerk van Breda het praalgraf van Engelbert II van Nassau (1451-1504) en zijn vrouw Cimburga van Baden. In de Grote Kerk van Vianen het praalgraf van Reinoud III van Brederode (1492-1556) en zijn echtgenote Philippote van der Marck. Reinoud en Philippote waren de ouders van Hendrik van Brederode, bijgenaamd de Grote Geus, die in 1566 het smeekschrift der edelen aanbood aan landvoogdes Margaretha van Parma. In Vianen ligt het echtpaar Brederode op de eerste verdieping van het graf. Op de begane grond rust een transi macabre (het vergane lijk – de vergankelijkheid van het leven) op een gevlochten doodsmat. In Breda ligt het echtpaar Nassau op de begane grond, ook op een gevlochten doodsmat, en bevindt zich op de eerste verdieping van het graf het ridderharnas van Engelbert dat zijn belangrijke militaire overwinningen in dienst van de landsheer symboliseert. Ben je eens in de buurt van Vianen, bezoek aldaar de Grote Kerk, en doe ze de groeten uit stad des vaderlands Breda!

Willems huis

Het belangrijkste huis van Breda. En van Nederland? De woning van vader des vaderlands Willem van Oranje-Nassau. Genaamd het Blokhuis en gelegen op het terrein van het Kasteel van Breda. Dit was 25 jaar lang het ’thuis’ van Willem tussen 1544 en 1567. Nergens woonde Willem langer tijdens zijn leven. Hier wachten zijn vrouw en kinderen op hem als hij aan het werk was in Brussel of wanneer hij reisde door de Lage Landen. Vier van Willems kinderen werden in het Blokhuis in Breda geboren. Het ligt er vandaag de dag een beetje onopgemerkt bij en deels verscholen achter plantsoenen. Wordt het niet eens tijd dat de stad Breda dit belangrijke gebouw meer in de schijnwerpers gaat zetten en de bekendheid vergroten? Zodat Nederlanders het in één adem gaan noemen met het Prinsenhof in Delft? Kan geen kwaad voor de toeristische en culturele waarde van Breda. Wat vind jij?

Habsburg

Om Nassau-Breda te begrijpen moet je Habsburg begrijpen. De Oostenrijkse adellijke familie Habsburg nam in 1477 de heerschappij over de Lage Landen over van de Franse hertog van Bourgondië. Die machtsovername ging niet van een leien dakje. Met name dankzij militaire inspanningen van Engelbert II van Nassau kwam Maximiliaan van Habsburg stevig in het zadel te zitten. Ook in volgende twee generaties bleef de alliantie tussen Habsburg (Filips de Schone, Karel V) en Nassau-Breda (Hendrik III, René) ijzersterk. Habsburg kon zijn heerschappij verder uitbreiden – de Spaanse koningskroon en de Duitse keizerskroon kwamen in bezit – dankzij Bredase steun. Totdat… het in vierde generatie van de samenwerking mis ging! In 1567 besloot de Bredase Nassauer Willem dat hij zich niet langer moreel kon verenigen met het autoritaire Habsburgse bewind. Zo kwam na 100 jaar een einde aan de innige samenwerking tussen Habsburg en Nassau-Breda. Wat volgde was een strijd tussen Habsburg en Nassau (Tachtigjarige Oorlog). Willem van Oranje-Nassau uit Breda wipte de Habsburger Filips II uit het zadel en groeide uit tot vader des vaderlands.

Princenhage

Princenhage verbonden aan Nassau-Breda. Op een monument opgericht in 1898 ter gelegenheid van de troonbestijging van koningin Wilhelmina staat uitgelegd hoe het voormalige dorp en nu Bredaas stadsdeel Princenhage aan zijn naam is gekomen. Nadat in 1387 de heer van Breda Jan van Polanen de heerlijkheid de Hage koopt van de hertogin van Brabant trouwt erfdochter Johanna van Polanen in 1404 met Engelbrecht van Nassau die daardoor heer van Breda en van de Hage wordt. Hun nazaat Reinier van Nassau erft in 1531 prinsdom Oranje en zo wordt Hage dus ‘Princenhage’. De Hage werd in het Latijn aangeduid als Haga maar de middeleeuwse naam van het dorp was Mertersem. Tegenwoordig heet de straat waaraan het monument gelegen is: Laan van Mertersem

Prins

Niet zijn prinsentitel maar de heldenmoed die zijn huis Nassau-Breda kenmerkte was de drijvende kracht achter de leidersrol van Willem van Oranje Nassau tijdens de Opstand welke resulteerde in de stichting van de staat Nederland. Het bewijs: zijn tijdgenoot en collega-edelman Filips van Croy had ook een prinsentitel (Chimay) maar ging roemloos ten onder in de strijd. De familie Croy uit Henegouwen was in de Lage Landen van de 15e en 16e eeuw de grote adellijke rivaal van de familie Nassau uit Brabant. Filips van Croy deed weliswaar mee aan de opstand tegen de landsheer, de Spaanse koning Filips II, maar hij vertegenwoordigde het katholieke kamp terwijl Oranje de zijde van de protestanten koos. Met de toenemende protestantse aanhang in zowel de zuidelijke als noordelijke Nederlanden bleek Oranje op het winnende paard te hebben gewed. Dat inzicht had Willem niet van vreemden: vijf generaties van zijn voorvaderen uit het huis Nassau-Breda stonden reeds bekend om hun militaire en bestuurlijke kwaliteiten. Willem van Nassau, prins van Oranje, maar vooral: heer van Breda!

Glymes Nassau

Dat vandaag de dag veel mensen Breda kennen als Nassaustad is specifiek te danken aan die ene Nassau: Willem van Oranje-Nassau. Het bewijs daarvoor is dat weinig mensen Bergen op Zoom zullen kennen als Glymesstad. Terwijl vijf generaties van beide adellijke families Nassau te Breda en Glymes te Bergen op Zoom even machtig waren in de Bourgondisch-Habsburgse Nederlanden van de 15e en 16e eeuw. Het verschil is dat het huis Nassau-Breda de leider, Willem, leverde voor de opstand tegen de landsheer, de koning van Spanje, welke zou resulteren in de stichting van de staat Nederland. Daarmee werden met terugwerkende kracht alle Bredase voorvaderen van Willem belangrijk. Willems evenknie aan Glymes zijde, Jan IV van Glymes, was vlak voor het uitbreken van de opstand overleden in Spanje na een overleg met de koning aldaar. Voor hem was dus geen heldenrol weggelegd in de onafhankelijkheidsoorlog en zo verdween het geslacht Glymes naar de achtergrond. Maar als u binnenkort naar Breda komt voor een bezichtiging van de Nassaustad rijdt dan ook even door naar onze buur Bergen Glymesstad waar net als in Breda een prinsenhof en een kathedraal te bezichtigen zijn. Met de groeten van de West-Brabantse vrienden Willem van Oranje-Nassau en Jan IV van Glymes!

Philips II

Bijzonder. In vier gemeenten in Nederland is een straat vernoemd naar Philips II. Vanaf zijn aantreden in 1555 als heerser over de Lage Landen liet de katholieke Philips andersgelovigen, protestanten, vervolgen. Philips liet duizenden ‘ketters’ oppakken, martelen en op een brandstapel belanden. De vier gemeenten waar je een straatnaambordje met zijn naam vindt zijn gelegen in Oost-Brabant (Den Bosch en Oss) en in Limburg (Venlo en Koningsbosch). Dat zijn de delen van het huidige Nederland die Philips trouw bleven. De rest van het huidige Nederland plus Vlaanderen kwam tegen het totalitaire bewind van Philips in opstand onder leiding van de Bredase edelman Willem van Oranje-Nassau. Die opstand zou resulteren in de stichting van de vrijstaat Nederland. In Den Bosch luidt het ‘klinische’ onderschrift van de Philips Tweedestraat: Hertog van Brabant 1555-1598. Dat voelt toch een beetje hetzelfde als zonder verdere toelichting aanduiden van de Duitser wiens achternaam begint met een H en die medio 20e eeuw een wereldoorlog begon met ‘Rijkskanselier van Duitsland 1933-1945’.

Universiteit

Bredase Nassaus betrokken bij de oprichting van de eerste twee universiteiten in de Lage Landen. Precies zes honderd jaar geleden, in 1425, verzocht de Brabantse stad Leuven om een universiteit. Hertog Jan IV van Brabant gaf op advies van zijn raadsheer Engelbert I van Nassau-Breda goedkeuring aan dat verzoek. Op de oprichtingsakte van de Leuvense universiteit is de handtekening van Engelbert te vinden. En 150 jaar later, in 1575 en dus precies 450 jaar geleden, schonk een andere Nassau uit Breda, namelijk Willem I van Oranje-Nassau, een universiteit aan de Hollandse stad Leiden. Het werd de tweede universiteit in de Benelux. Het was een beloning voor de volhardendheid die Leiden had getoond tijdens de belegering van de stad door vijandige Spaanse troepen in de door Willem geleide volksopstand in de Lage Landen. Gelegen halverwege Leuven en Leiden houdt Breda met een schuin oog de studieprestaties in beide steden in de gaten namens onze Nassaus!

Lek

Breda ook de baas over de Lek. De Bredase Nassaus bezaten niet alleen het Land (Baronie) van Breda maar ook de Heerlijkheid van de Lek. Die heerlijkheid betrof grondgebieden aan weerszijden van de rivier de Lek gelegen in de Krimpenerwaard en de Alblasserwaard. Met daarin dorpen zoals Nieuw Lekkerland en Krimpen aan de Lek. Deze heerlijkheid was door de familie Van Polanen gekocht van de graaf van Holland. En door het huwelijk in 1403 tussen Johanna van Polanen en Engelbrecht I van Nassau kwamen deze gebieden in bezit van de Nassaus. De Sint Elisabethsvloed van 1421 zette deze gebieden deels onder water. Het in opdracht van de graaf van Holland herstellen van de dijken vond Engelbrecht teveel werk en daarom werden hem de gebieden in de Krimpenerwaard ontnomen. Engelbrecht had meer interesse in zijn Bredase en Brusselse bezittingen. In Nieuw Lekkerland in de Alblasserwaard verwijst de straatnaam Jan van Nassauplein nog naar de heerschappij van de Nassaus (Jan IV van Nassau, zoon van Engelbrecht en Johanna) in deze streek. De Nassaus werden vervolgens echte Brabanders. Met machtsbasis: Breda.